Τη σχέση των ανθρώπων με τα σπήλαια τη συναντά κανείς πολύ πίσω στους αιώνες, στα πρώτα μόλις βήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κρητικά σπήλαια, καθώς συνδέονται με την αρχαία ελληνική μυθολογία και ιστορία. Πρώτος ο Όμηρος αναφέρει ιερό σπήλαιο στην Κρήτη, στην Οδύσσεια. Από τη μυθολογία γνωστά είναι άλλωστε το Ιδαίον Άνδρο και Δικταίο, στα οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε ο πρώτος των θεών της αρχαιότητας, ο Δίας.
Τις πρώτες τοπογραφικές και γεωγραφικές μελέτες της περιοχής τις έχουμε από τους αρχαίους Πτολεμαίο και Πλίνιο οι οποίες αποτέλεσαν το ερέθισμα για τον Ιταλό περιηγητή Cristoforo Buondelmonti στα 1415, οπότε και έχουμε την πρώτη προσπάθεια αποτύπωσης σπηλαίου: το Λαβύρινθο της Γόρτυνας.
Έπειτα, Στα 1783, ακολούθησαν οι Γάλλοι στρατιωτικοί απεσταλμένοι Bonneval και Dumas οι οποίοι, για στρατιωτικούς λόγους αυτή τη φορά, αποτύπωσαν με πιο ακριβή τρόπο το παραπάνω σπήλαιο.
Έναν περίπου αιώνα μετά, ξεκινάνε οι πρώτες επιστημονικές χαρτογραφήσεις σπηλαίων από αρχαιολόγους, (Ιδαίον, Καμάρες, Νεραϊδόσπηλιος).
Για να φτάσουμε στα μέσα του προηγούμενου αιώνα και την ίδρυση της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας (ΕΣΕ) από το ζεύγος Πετροχείλου, 10 περίπου χρόνια μετά ο Ε. Πλατάκης ιδρύει το παράρτημα Κρήτης και χαρτογραφεί ένα μεγάλο αριθμό σπηλαίων με αρχαιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Ουσιαστικά εκείνη την περίοδο αρχίζει από τους λάτρεις της σπηλαιολογίας η συστηματική χαρτογράφηση των Ελληνικών σπηλαίων για επιστημονικούς και τουριστικούς σκοπούς.
Στις μέρες μας, ακολουθώντας τα βήματα των παραπάνω πρωτοπόρων, ιδρύθηκαν αρκετοί σπηλαιολογικοί όμιλοι, που με σύγχρονα πλέον μέσα έχουν τη δυνατότητα να χαρτογραφούν με ακρίβεια, χιλιάδες μέτρα υπόγειων διαδρόμων (σπηλαίων). Από τα απλά χειρόγραφα σκίτσα και σκαριφήματα περάσαμε στις δισδιάστατες και τρισδιάστατες απεικονίσεις για επιστημονικούς και τουριστικούς σκοπούς .
Την πρώτη λοιπόν αποτύπωση σπηλαίου, την έχουμε από τον Φλωρεντίνο περιηγητή Cristoforo Buondelmonti, ο οποίος την άνοιξη του 1415 ξεκίνησε το ταξίδι του στην Κρήτη, προσπαθώντας να διαπιστώσει αν όσα είχε διαβάσει από τους δύο αρχαίους γεωγράφους, Πτολεμαίο και Πλίνιο, ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα.
Στην περιήγηση του στην Κρήτη, ο Buondelmonti φτάνει και στην περιοχή της Γόρτυνας, όπου σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ντόπιων φτάνει στο φημισμένο Λαβύρινθο. Αν και η περιήγηση του στην Κρήτη δεν είχε χαρακτήρα επιστημονικό αλλά περιηγητικό, διαπιστώνει ότι πρόκειται για ένα αρχαίο λατομείο. Στο συμπέρασμα αυτό έφτασε διότι παρατήρησε ότι τα τοιχώματα των στοών ήταν λαξευμένα από ανθρώπινο χέρι και οι πέτρες έμοιαζαν πάρα πολύ με τα αρχαία μνημεία που είχε επισκεφθεί. Με τα μέσα που διέθετε και χωρίς καμία γνώση σπηλαιολογικών τεχνικών προσπάθησε να αποτυπώσει την μορφολογία του σπηλαίου στο χαρτί. Μετρώντας τις αποστάσεις με βήματα και έχοντας μια δάδα στα χέρια για φως έκανε την παρακάτω αποτύπωση.
Η επόμενη απόπειρα αποτύπωσης του παραπάνω σπηλαίου, έγινε στα 1783, από τους Γάλλους στρατιωτικούς απεσταλμένους Philippe De Bonneval και Mathieu Dumas. Την περίοδο εκείνη η νήσος Κρήτη ήταν υπό την κατοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το νησί, λόγω της στρατηγικής του θέσης και της μορφολογίας του, παρουσίαζε ιδιαίτερο στρατιωτικό ενδιαφέρον. Για το λόγο αυτό οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, ήθελαν στοιχεία για το εσωτερικό του. Η Γαλλία αναθέτει στους δύο παραπάνω ικανότατους αξιωματικούς την αναγνώριση του νησιού. Η αποστολή έπρεπε να γίνει με άκρα μυστικότητα ώστε να μην γίνουν αντιληπτοί, για το λόγο αυτό δεν κρατούσαν, κατά την διάρκεια της περιήγησης, ιδιαίτερα αναλυτικές σημειώσεις και μετρήσεις των περιοχών που επισκέπτονταν. Παρ’ όλα αυτά η δουλεία τους ήταν αρκετά ακριβής και αναλυτική.
Κατά την διάρκεια αυτής της περιήγησης επισκέφθηκαν και την περιοχή της Γόρτυνας, όπου ακολουθώντας τις μαρτυρίες των ντόπιων φτάνουν και αυτοί στον περίφημο Λαβύρινθο, αναγνωρίζοντας την στρατηγική σημασία του, θα μπορούσε να γίνει καταφύγιο ή αποθήκη, πράγμα το οποίο έπραξαν οι Γερμανοί σχεδόν 2 αιώνες μετά. Αφού εμπιστεύτηκαν την είσοδο του σπηλαίου σε 2 άτομα, μπήκαν μέσα στο σπήλαιο 10 άτομα με δάδες στα χέρια για να κάνουν την αποτύπωση. Για την μέτρηση των αποστάσεων χρησιμοποίησαν ως μονάδα μέτρησης βήματα ενώ σε κάθε διασταύρωση σημείωναν την ένδειξη της πυξίδας για την κατεύθυνση της κάθε στοάς. Η αποτύπωση αυτή για πολλούς θεωρείται ως η πρώτη οργανωμένη αποστολή αποτύπωσης σπηλαίου χρησιμοποιώντας τεχνικά μέσα όπως η πυξίδα.
Φτάνοντας στην δεκαετία 60-70, περίοδο δράσης του Ε. Πλατάκη και των συγχρόνων του σπηλαιολόγων, η μέθοδος χαρτογράφησης σπηλαίων συστηματοποιήθηκε. Το ενδιαφέρον για την χαρτογράφηση έγινε επιστημονικό (αρχαιολογία, γεωλογία κτλ). Για το μέτρημα των αποστάσεων άρχισαν να χρησιμοποιούνται μετροταινίες, πυξίδες για τον προσανατολισμό των στοών και κλισίμετρα για το βάθος και την κλίση του σπηλαίου. Στις χαρτογραφήσεις αυτές χρησιμοποιήθηκε συστηματικός συμβολισμός διακόσμου των σπηλαίων φτάνοντας σε ένα πολύ αναλυτικό αποτέλεσμα. Εκείνο το διάστημα οι σπηλαιολόγοι κατέγραψαν περί τα 700 κρητικά σπήλαια.
Στις μέρες μας ακολουθώντας τα βήματα των πρωτοπόρων η Ελληνική Σπηλαιολογία, και η χαρτογράφηση κατ’ επέκταση, εξελίχθηκαν σε πολύ υψηλό επίπεδο. Όπως θα δούμε αναλυτικότερα καθοριστικό ρόλο στην ραγδαία αυτή εξέλιξη έπαιξε η συστηματική χρήση Η/Υ και η αρκετά μεγάλη ακρίβεια των οργάνων μέτρησης.
Για τις πρώτες αποτυπώσεις σπηλαίων δεν υπήρχε ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, ο μεν Buondelmonti ήταν ένας απλός περιηγητής όπου ήθελε να δει αν αυτά που είχε ακούσει και διαβάσει για το Λαβύρινθο ήταν αλήθεια οι δε Γάλλοι κατάσκοποι ήθελαν μια αποτύπωση ενός καταφυγίου ή αποθήκης σε ένα ενδεχόμενο πόλεμο. Για τις μετρήσεις των αποστάσεων χρησιμοποιούσαν τα βήματα και κομμάτια νήματος ενώ οι Γάλλοι χρησιμοποίησαν πυξίδα για να προσανατολίσουν τις διάφορες στοές που συναντούσαν. Δεν είχαν την δυνατότητα να μετρήσουν πιθανό βάθος και κλίσεις ούτε κάποιο συστηματικό τρόπο καταγραφής των μετρήσεων. Την περίοδο δράσης του Ε. Πλατάκη όπου οι χαρτογραφήσεις ήταν συστηματικές δεν ήταν εύκολο να διαχειριστείς και να αποδώσεις στο χαρτί μεγάλου όγκου μετρήσεις από βαθιά και μεγάλα σπηλαιο-βάραθρα αρκετών εκατοντάδων μέτρων ή ακόμα και χιλιομέτρων.
Την θέση λοιπόν των μετροταινιών την πήραν τα αποστασιόμετρο Laser για πιο γρήγορες και ακριβείς μετρήσεις. Τα κλισίμετρα αντικαταστάθηκαν από ψηφιακά με ακρίβεια δεκαδικών ψηφίων. Επιπλέον για την μέτρηση του βάθους χρησιμοποιείται η τεχνική της υδροστατικής πίεσης καθώς επίσης και η χρήση ψηφιακών αλτίμετρων. Τα αποτελέσματα των παραπάνω μετρήσεων συλλέγονται και εισάγονται σε ειδικό λογισμικό (visual topo) όπου και άμεσα μπορούμε να έχουμε μια δισδιάστατη ή τρισδιάστατη απεικόνιση του σπηλαίου, η δυνατότητα ελέγχου του σφάλματος είναι αρκετά υψηλή.
[ βλέπουμε φωτο……..]
Τα σύγχρονα λογισμικά έχουν επιπλέον την δυνατότητα τοποθέτησης της κατεύθυνσης του σπηλαίου σε γεωγραφικό χάρτη, δίνοντας την δυνατότητα στον επιστήμονα ή τον απλό σπηλαιολόγο να βγάλει συμπέρασμα για μια ολόκληρη γεωγραφική περιοχή, καθώς και να πιθανολογήσει συνέχειες, συνδέσεις σπηλαίων μεταξύ τους ή ακόμα και νέα σπήλαια.
[βλέπουμε φώτο….]
Η συνεχής εκπαίδευση των σπηλαιολόγων και η εξέλιξη-ασφάλεια των τεχνικών σπηλαιολογίας έδωσε τη δυνατότητα στους σημερινούς σπηλαιολόγους να μπορούν να εξερευνήσουν βαθύτερα και μεγαλύτερα σπήλαια και βάραθρα. Η τεχνολογία υπόσχεται πολλά για το μέλλον, οι προσωπικοί μινι υπολογιστές (palm top) εξελίσσονται ραγδαία, ο σπηλαιολόγος με κατάλληλο λογισμικό μπορεί να καταχωρεί μέσα στο σπήλαιο τις μετρήσεις και να βλέπει άμεσα το αποτέλεσμα διορθώνοντας τυχόν λάθη. Αυτοί την στιγμή στην Κρήτη δραστηριοποιούνται πέρα από το Σπηλαιολογικό Όμιλο Κρήτης αρκετές ομάδες και όμιλοι, όπως τα παραρτήματα της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας στο Ηράκλειο και Ρέθυμνο, κάποιοι ορειβατικοί σύλλογοι καθώς και αρκετές ομάδες από την υπόλοιπη Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΑΝΩ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ, 2004, LUC
Σκοπός της αποστολής του Ιουνίου 2004 ήταν η συνέχιση της εξερεύνησης στον Άνω Περιστερά, το μεγάλο υπόγειο ποτάμι της περιοχής του Καρυδίου, τα νερά του οποίου χύνονται στον ποταμό Φλέγα για να καταλήξουν τελικά στην περιοχή των Χοχλακών.
Το σπήλαιο είναι προσβάσιμο με σπηλαιολογικές τεχνικές μέχρι τα 800μ. από την είσοδο όπου δημιουργείται σιφόνι (κοιλότητα πλημμυρισμένη με νερό). Από παλαιότερη σπηλαιοκατάδυση που είχε πραγματοποιήσει μέλος της γαλλικής ομάδας (Jean-Luc Carron), διαπιστώθηκε ότι τα 800μ. του σπηλαίου είναι λιγότερο από το ήμισυ του συνολικού μήκους του σπηλαίου, ενώ το πλήθος των διακλαδώσεων που φαινόταν ότι υπάρχουν δημιουργούσαν βάσιμες υποψίες ότι το σπηλαιώδες σύστημα που υπάρχει από πίσω από το σιφόνι είναι δαιδαλώδες.
Ως στόχος λοιπόν της φετινής αποστολής τέθηκε η απομάκρυνση των νερών και η διείσδυση πολυπληθούς εξερευνητικής ομάδας που θα μπορούσε να εργαστεί για πολλές ώρες στις νέες γαλαρίες.
Με την πολύτιμη συνδρομή της εταιρίας Χατζημαρκάκη και Πατεράκη μεταφέρθηκε ο απαραίτητος εξοπλισμός άντλησης των νερών (γεννήτρια, καλώδια, αντλίες, σωλήνες κ.α.) και απομακρύνθηκαν τα νερά. Τα μέλη της αποστολής προχώρησαν πέρα από το σιφόνι, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό και εξερεύνησαν 1000 επιπλέον μέτρα περίπου αγωγών πολύ μεγάλων διαστάσεων (ακόμα και 10μΧ15μ) με πλήθος «καμινάδες». Από κουβέντες με τους ντόπιους, επιβεβαιώθηκε ότι οι καμινάδες αυτές έχουν δημιουργηθεί από τα νερά που σουρώνουν μέσα από τις μικρές δολίνες και βουλίσματα που με μεγάλη ευκολία διακρίνει κανείς περπατώντας στην επιφάνεια του εδάφους
Στα 1800 περίπου μέτρα μήκος, σχηματίζεται και τρίτο σιφόνι στο οποίο καταδύθηκε ο Jean-Luc Carron. Το μήκος της «πνιγμένης» γαλαρίας ήταν 230μ. και οι διαστάσεις της κυμαίνονταν από 2-3μ. έως και 5-6μ. Στην έξοδό του σχηματίζεται γαλαρία 120μ. και ακολουθεί και τέταρτο σιφόνι όπου και σταμάτησε η εξερεύνηση.
Η αποστολή θα συνεχιστεί μέσα στο 2005 με σκοπό την εξερεύνηση παρακλαδιών του νεοανακαλυφθέντος τμήματος του κεντρικού αγωγού και τη χαρτογράφησή του.
Στην αποστολή συμμετείχαν συνολικά 11 σπηλαιολόγοι από το γαλλικό Όμιλο LUC, 6 από το ΣΠ.Ο.Κ. και ένας από το ΣΕΛΑΣ.
Σημείωση
Ο εξοπλισμός που μεταφέρθηκε για τις ανάγκες της αποστολής αποσύρθηκε, με γνώμονα πάντα το σεβασμό προς το ευαίσθητο σπηλαιοπεριβάλλον, ενώ η άντληση του νερού από το σιφόνι έγινε με δεδομένο ότι το νερό είναι τρεχούμενο, συνεπώς σύντομα θα ξαναγεμίσει αποκαθιστώντας την ισορροπία του οικοσυστήματος.
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΑΝΩΓΕΙΑ 2002, ΣΕΛΑΣ
Έξη μέλη του ΣΠ.Ο.Κ. συμμετείχαν στη διεθνή σπηλαιολογική αποστολή «ΑΝΩΓΕΙΑ 2002» που διοργανώθηκε μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου του 2002 από το Σπηλαιολογικό Ελληνικό Αθλητικό Σύλλογο (ΣΕΛΑΣ) και διήρκησε σχεδόν ένα μήνα. Συνολικά συμμετείχαν 90 σπηλαιολόγοι από 8 χώρες: Ελλάδα, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ουκρανία, Λευκορωσία, Ρωσία, Αγγλία.
Σκοπός της αποστολής ήταν η συνέχιση της εξερεύνησης στα τρία μεγάλα σπηλαιοβάραθρα του Ψηλορείτη, την Ταφκούρα (βάθος –860 μέτρα και συνολικό μήκος διαδρομών 6.500 μ.), τα Πετραδωλάκια (βάθος –473 μ.) και το Διπλοτάφκι (βάθος –400μ.). Η σημασία των τριών βαράθρων έγκειται στο ότι αποτελούν μερικούς από τους σπουδαιότερους γνωστούς καρστικούς σχηματισμούς του Ψηλορείτη, οι οποίοι συνδέονται υδρολογικά και με τη λεκάνη του Ηρακλείου (πιθανότατα και με την πηγή του Αλμυρού).
Η εξερεύνηση των σπηλαιοβαράθρων είχε ξεκινήσει πριν από 15 περίπου χρόνια από γαλλικές και αγγλικές σπηλαιολογικές ομάδες και σήμερα συνεχίζεται από μικτές ελληνικές και ξένες αποστολές.
Η υπόθεση που επιχειρούν όλοι τόσα χρόνια να επιβεβαιώσουν είναι ότι τα τρία σπήλαια, τα οποία έχουν εισόδους πολύ κοντά μεταξύ τους, επικοινωνούν υπογείως μέσα από άγνωστα μέχρι σήμερα περάσματα. Αυτός ήταν και ο στόχος της αποστολής του 2002. Η συνέχιση της εξερεύνησης και η ανακάλυψη νέων περασμάτων που θα οδηγούσαν από το ένα σπήλαιο στο άλλο.
Τα επιτεύγματα της αποστολής ήταν η μείωση της απόστασης που χωρίζει το Διπλοτάφκι και της Ταφκούρας στα 190μ. και η αύξηση του βάθους της Ταφκούρας κατά 50 μέτρα, χάρη στη σπηλαιοκατάδυση που πραγματοποίησε ο σπηλαιοδύτης Νίκος Μητσάκης (μέλος του ΣΕΛΑΣ).
Πολύ σημαντικό όμως επίσης ήταν το γεγονός ότι 90 σπηλαιολόγοι από όλο τον κόσμο μπόρεσαν να συνεργαστούν μέσα και έξω από τα σπήλαια παράγοντας σημαντικό έργο αλλά και θέτοντας τις βάσεις για μελλοντικές συνεργασίες μέσα και …έξω από τη χώρα μας.